Tzum is een terpdorp dat in het Fries bekend staat als Tsjom en gelegen is tussen Wommels naar Franeker. Vanaf deze laatstgenoemde plaats ligt Tzum als het ware zuidoostelijk daarvan. Ondanks dat het een klein dorp lijkt heeft het toch meer dan 1100 inwoners. En wist je al dat Tzum tussen 1816 en 1984 zelfs de hoofdplaats van gemeente Franekeradeel was? Toen er in 1984 sprake was van gemeentes herindelen werd Franeker de hoofdstad van de gemeente Franekeradeel.
Wanneer je van water houdt vind je het vast leuk om te weten dat er in dit dorp ook twee kanalen te vinden zijn. Zo is er de Tzummervaart en Oudemeer. Tzum beschikt over een eigen brassband die vroeger de naam “Prijst den Heer” droeg. Tegenwoordig heet deze band Brassband Tzum. Misschien ken jij het dorp wel van het jaarlijkse trekker evenement met de naam Fuelpower. Door het hele land staat deze activiteit bekend om de oldtimers en uiteraard het tractorpulling. Ook vind je in het dorp het dorpshuis “De Moeting” en vijf keer in het jaar verschijnt er een dorpskrant met de naam “Op ‘e Hichte”. Daarnaast heeft Tzum ook een eigen Oranjevereniging. In Tzum zijn tien rijksmonumenten te vinden. Kom naar Tzum en ontdek zelf wat je hier kunt beleven.
Waar komt de naam Tzum vandaan?
Net als bij vele andere dorpen het geval is, had Tzum vroeger meerdere namen. De plaatsnaam werd dan ook op verschillende manieren geschreven. Alhoewel de oorsprong van de naam “Tzum” niet helemaal duidelijk is, gaat men er wel vanuit dat de oudste vorm “Kimminge” was. Het kan zijn dat dit de naam was van het water dat aan de Noordelijke kant van de Kwelderwal stroomde. In het jaar 1222 kreeg het dorp de naam Chzimingen en 53 jaar daarna heette het Shyommengum. In de 14e eeuw in 1335 werd het geschreven als Zimminghum. Deze laatste twee schrijfwijzen lijken op de eerste naam “Kimminge.” Het kan dus ook nog zo zijn dat het dorp Kimmingeheem geheten heeft, maar dat het woordje “heem” later is weggehaald.
Het woord Kim betekent “rand” en dat zou de naam dan ook verklaren omdat het dorp toen aan de rand lag van het vasteland. Van Kimmingeheem werd het geschreven als Kingum, maar de Denen hadden invloed op de naam. Hierdoor kwamen er nog meer varianten op de naam Tzum. Het werd toen geschreven als Tsjumgum, Tsjomgum en zelfs als Ztumgum. Het woordje “Gum” is uiteindelijk helemaal verdwenen en uiteindelijk bleef het bij de dorpsnaam Tzum.
Kerk in Tzum
Het Christelijke geloof kwam tijdens de middeleeuwen in het jaar 734 in het dorp Tzum. Toen hebben machthebbers geprobeerd om de inwoners te bekeren tot dit geloof. Er was veel verzet tegen het bekeren van grote groepen, maar toch kwam er een eigen dorpskerk. Dit is waarschijnlijk rondom het jaar 800 geweest. In de Johanneskerk worden tegenwoordig nog steeds diensten gehouden. Deze kerk kun je vinden op de terp die best wel hoog gelegen is. De terp waar de kerk op gevestigd is, is ook groot. Naast de Johanneskerk staat een toren die je niet kunt missen. In het jaar 1548 is er een begin gemaakt aan de bouw van deze toren. Ongeveer een jaar en vier maanden later was men hiermee klaar.
Je zou het misschien niet verwachten, maar de kerktoren van Tzum is met wel 72 meter hoogte ook gelijk de hoogste toren van iedere dorpskerk waaraan Friesland rijk is. Een groot deel van de toren bestaat uit een 41 meter lange spits. Dat wil zeggen dat er nog 31 meter overblijft van de rest van de kerktoren. Er is zelfs een sage waarin het gaat over welk van de twee dorpen de hoogste kerktoren had. Was dit Tzum of toch Oldeboorn? Helaas is de toren van de Johanneskerk tijdens de Tachtigjarige Oorlog in 1586 door Spaanse troepen in brand gestoken.
Geschiedenis Tzum
Waarschijnlijk zijn de eerste bewoners van Tzum in dit dorp komen wonen rond het jaar 600 voor Christus. Toen lag er nog een kwelderwal in het noorden van Tzum. Hiermee werd een kustlijn gevormd en de Waddenzee bevond zich ten noorden hiervan. In het verleden is er in Friesland veel sprake geweest van handel. Zo was dit ook het geval in Tzum. Het Romeinse rijk nam het dorp voor enige duur in bezetting. Het opvallende hieraan is dat ondanks dit voorval de contracten om te handelen toch nog minstens twee eeuwen van kracht bleven. Zo hebben de Romeinen en Noord Friesland nog voor lange tijd gehandeld. Tijdens deze tijd vonden de Romeinen ook in een dichtbijgelegen plaats een schrijfplankje dat later bekend werd onder de naam “Schrijfplankje van Tolsum.”
Houten of stenen huizen
Wist je al dat Tzum ooit in de 16e eeuw is afgebrand? Dit gebeurde in 1516 toen een groep soldaten onder de naam “Zwarte Hoop” huizen in brand stak. Toentertijd was het heel normaal om een huis van hout te hebben. Dit zorgde er ook voor dat er maar een klein deel van de huizen overbleef. Woonde je in Tzum en had je een huis van steen? Dan had je geluk. Eeuwen later kwam hier verandering in en werden er steeds meer huizen, maar ook alle boerderijen van steen gebouwd. Ongeveer 200 jaar daarna stond er bij de haven een molen. Er wordt vanuit gegaan dat dit een korenmolen is geweest.
Er was een landbouwcrisis in 1870 waardoor steeds meer mensen zonder werk kwamen te zitten. Het was er zelfs zo heftig aan toe dat mensen in stallen en varkenshokken werden ondergebracht. De bevolkingsdichtheid nam toe en omdat er zoveel mensen waren die niet in gezonde toestand leefden, werden er ook steeds meer groepen mensen ziek. In 1901 is er besloten om verandering te brengen aan de slechte omstandigheden en meer stenen huizen neer te zetten.
