Het Frisisme, waarschijnlijk heb je er weleens van gehoord als je zelf uit een andere hoek van Nederland komt en een Fries of Friezin Nederlands begint te praten. Het kan dan namelijk zijn dat hij of zij de Friese taal met de Nederlandse taal door elkaar begint te spreken. Wanneer dit het geval is, spreekt men over Frisisme. Hieronder worden een aantal voorbeelden van het Frisisme beschreven. Wellicht herken je er een aantal. Zo niet, dan leer je er iets nieuws bij over de Friese cultuur.
Frisisme
Waar je in het Nederlands zou zeggen dat iets niet zo slim is, zou een Fries er in het Frisisme van maken: Dat is niet zo erg. Het Friese woord voor slim is namelijk erg. Wanneer een Fries gaat logeren zal hij waarschijnlijk zeggen: “Ik ga uit van huis.” Ga je ’s avonds slapen? Dan spreek je niet over naar bed gaan, maar op bed gaan. Voor een Nederlander kan dit klinken alsof de persoon gewoon op bed gaat liggen (zonder dat diegene onder de dekens ligt). Een soortgelijke uitspraak is er voor het opstaan. Men gaat niet uit bed, maar heeft het over “van bed af gaan” Het moment dat een Fries of Friezin ergens blij mee is of trots op is, is de volgende uitspraak van toepassing: “ergens wijs mee zijn”.
Wanneer je bij iemand in Friesland op bezoek bent geweest, heb je diegene dan weleens horen zeggen “Zwaai maar aan het einde van de straat.”? Je zou denken dat dit over uitzwaaien gaat, maar in werkelijkheid is dit een andere manier van zeggen dat je aan het einde van de weg moet omkeren. Wanneer een Fries vindt dat de weggebruikers hard rijden, kan het zijn dat hij dit aanduidt door de zeggen dat ze hard jagen. Het woord jagen is een ander woord voor rijden.
Wil je via een bepaalde weg ergens heen? Dan zul je vast te horen krijgen dat je over een bepaalde weg moet gaan om daar te komen. Bijvoorbeeld: Je kunt het beste over Harlingen rijden. In het Nederlands zou je zeggen: Je kunt het beste via Harlingen rijden. Ga je gezellig samen ergens naartoe fietsen? Dan spreek je in het Frisisme over opfietsen. Regent het vervolgens heel erg hard? Dan wordt de uitspraak “het spoelt” vaak gebruikt.
Frisisme; toch best verwarrend soms
Een woord dat voor een Nederlander best verwarrend kan klinken is “aankomen”. In eerste instantie zou je denken dat het gaat over dik worden. Maar wanneer een Fries met Frisisme praat en het heeft over aankomen, heeft hij het over langskomen. En wanneer je denkt dat het gaat over gewicht verliezen, heeft het woord “afvallen” in het Frisisme toch echt een totaal andere betekenis. Heeft iemand het over afvallen? Dan vindt hij of zij iets flink tegenvallen. Heb je niet zo veel tijd en moet je dus opschieten? Dan zal een Fries het hebben over aanmaken. Rook je niet, maar gaat het in een gesprek toch ineens over een asvat? Dan is de kans groot dat men het heeft over een prullenbak. Moet je een ruimte iets netter achterlaten? Het lijkt net alsof ze in Friesland hiervoor een soort kinderlijk woord hebben bedacht. Je zegt namelijk niet netter, maar: “netjeser”.
Tijdens een zonnig seizoen hebben de Friezen het vaak over neven. Dit klinkt voor een Nederlander alsof het gaat over familieleden, maar niets is minder waar. Het woord neef of neven is de Friese aanduiding voor muggen. Je moet dus zorgen dat je niet gestoken wordt door een neef! Stellen ze in Friesland de vraag of er nog iets te redden valt? Maak je dan geen zorgen, vaak is er niets aan de hand en hoef je deze vraag dus niet letterlijk te nemen. Niemand hoeft gered te worden. Wat wordt er dan wel mee bedoeld? Eigenlijk is dit een manier van vragen of er nog iets te beleven is op de locatie waar je op dat moment bent.
Nog meer Frisisme
Wil je samen gezellig tv kijken en ben je benieuwd wat er te zien is? In het Frisisme klinkt het dan net alsof er iemand voor de televisie is gaan staan. Men vraagt dan namelijk: “Wat komt er voor de televisie?” Uiteraard wordt hiermee bedoeld: “Wat komt er op televisie?” Ga je even iets te drinken halen? Dan zeg je: “om drinken gaan” Als je toch al iets te drinken wilt pakken kun je net zo goed gelijk wat thee ingieten oftewel thee inschenken.
Alle bovenstaand genoemde voorbeelden zijn veel voorkomende uitspraken in Friesland. Wanneer je als Nederlander deze dingen voor het eerst hoort, verbaast het je waarschijnlijk. Tegelijkertijd kan het ook heel leuk zijn om de verschillen tussen het Nederlands en het Fries te leren. Zeker wanneer je van talen houdt, kun je hiermee je Friese kennis nog iets meer verbreden. Daarnaast is er in het Frisisme vaak ook sprake van een andere zinsopbouw. Sommige woorden zoals “te” worden dan uit een zin weggelaten. Hierdoor kun je het idee krijgen dat sommige zinnen niet afgemaakt zijn, omdat het voelt alsof er nog iets achteraan komt. Zo heb je bijvoorbeeld een uitspraak als: “Ik heb zin om naar de bioscoop.” De woorden “te gaan” ontbreken in deze zin. Zo zijn er verschillende zinnen die in het Frisisme gebruikt worden, waarvan je het in het Nederlands net iets anders zou neerzetten.
Nog een voorbeeld van waar “te” anders gebruikt wordt dan in de Nederlandse taal is: “We gaan te hardlopen”. In het Nederlands zou je het woord “te” weglaten om er een correctie zin van te maken. Er zijn nog veel meer uitspraken die horen bij het Frisisme. Wanneer je ervoor op zoek gaat, zul je boekjes vinden met grappige voorbeelden hiervan.