Wanneer je niet in het Noorden van Nederland geboren bent, heb je de Friese taal misschien nog nooit gehoord. Wanneer dat het geval is zal het Frysk oftewel het Fries je eerst waarschijnlijk wat vreemd in de oren klinken. Misschien zul je denken: wat voor taal is dit? Als je goed op de klank en uitspraak let, zul je merken dat de Friese taal lijkt op een combinatie van Duits en Engels. Duitsers die op vakantie zijn in Friesland zullen dan ook niet veel moeite hebben met het verstaan van de Friezen.
Toch spreekt niet elke Fries hetzelfde dialect. Sterker nog: het kan zomaar zijn dat het Fries in het Noorden heel anders klinkt dan in het Zuiden. Vandaar dat het kan zijn dat je in het Zuiden van Friesland de Friezen misschien makkelijker kunt volgen dan wanneer je meer naar het Noorden van de provincie trekt. Eigenlijk best apart als je bedenkt dat het wel gewoon één provincie is. De Friese taal is onderverdeeld in meerdere gebieden. Je kunt dit ook wel varianten noemen. Meer hierover kun je hieronder lezen.
De Friese taal onderverdeeld
In grote lijnen zijn er drie categorieën als het gaat om de Friese taal. Zo spreekt men over Noord Fries, Saterfries en Westerlauwers Fries. Zelfs deze drie categorieën zijn ook weer onderverdeeld in verschillende delen van Friesland. Onder het Westerlauwers Fries zijn de volgende zes gebieden onderverdeeld: Woudfries, Hindeloopers, Schiermonnikoogs, Zuidwesthoeks, Aasters of Oostterschellings en Kleifries.
Zoals de namen al doen vermoeden weet je van de meeste dialecten nu wel waar deze gesproken worden. Hindeloopers wordt uiteraard in het dorp Hindeloopen gesproken. Schiermonnikoogs is een dialect dat men op het Waddeneiland Schiermonnikoog spreekt. Aasters dat ook bekend staat als Oostterschellings is een Fries dialect dat men spreekt op het Oostelijke gedeelte van het mooie eiland Terschelling.
Het Woudfries is één van de grootste dialecten als het gaat om Westerlauwers Fries. Dit dialect komt voor in de Friese Wouden dat zich bevindt in het Oosten van Friesland. Denk hierbij aan plaatsen als Appelscha, Leeuwarden, Dokkum, Heerenveen en Surhuisterveen. Dit dialect is dus verdeeld over verschillende gebieden van Friesland en ziet men vaak ook als een iets zwaardere manier van spreken dan bij andere Friese dialecten het geval is. Het tegenovergestelde van Woudfries is het Kleifries. Kleifries is een naam voor het dialect van de Friese Kleistreek. Hieronder valt het grootste gedeelte van Friesland. Het Westen en het Noorden vallen hieronder. En dan heb je ook nog het Zuidwesthoeks. Dit is de taal van het Zuidelijke gedeelte van Friesland. Denk hierbij aan plaatsen zoals het Gaasterland en Lemsterland.
De officiële taal van Friesland
Al deze verschillende varianten van de Friese taal maakt het als Nederlander, maar zelfs als een echte Fries, niet gemakkelijk. En dan hebben we het alleen nog maar over Westerlauwers Fries. Maar welk dialect wordt er nou erkend als officieel Fries? Er moest een spreektaal komen die bekend staat als Friese taal. Daarom is het Standaardfries ontwikkeld door zowel het Woudfries als het Kleifries als basis te nemen voor de Friese taal. Het Standaardfries is nu veel in gebruik in het onderwijs. Daarnaast is deze variant van het Fries ook een bestuurstaal van de provincie. Dit is zelfs in de Wet opgenomen omdat het Standaardfries ook onderdeel uitmaakt van de bestuurstalen van Nederland. Daarmee is het de tweede bestuurstaal van Nederland die uiteraard alleen in Friesland mag worden gebruikt als bestuurlijke taal.
Noord-Fries en Saterfries
De andere twee soorten Fries die er naast het Standaardfries worden gesproken zijn Noord-Fries en Saterfries. De eerste variant wordt eigenlijk niet eens in Friesland gesproken. Maar waar dan wel? Zou je denken. Je zult het waarschijnlijk niet zo snel verwachten, maar er bestaat ook een gebied NordFriesland. Dit gebied ligt buiten Nederland, namelijk tegen de grens van Denemarken aan. Duitsland ligt heel dicht hierbij in de buurt. Ook bij het Noord-Fries dat men in het Noorden van Duitsland kent, is er sprake van meerdere dialecten.
Eén van die dialecten heet Vastewal-Noord-Fries en spreken eilanders op de tientallen eilanden genaamd De Halligen. Deze eilanden bevinden zich in het noordelijke gedeelte van de Duitse Waddenzee. Daarnaast worden ze niet zoals Nederland beschermd door dijken en overstromen de eilanden wanneer er een keer hoge vloed is. Nog een aantal Noord-Friese Waddeneilanden waar men Noord-Fries spreekt is in Sylt, Föhr, Helgoland en Amrum. Deze eilanden zijn gelegen in het Noordwesten van Duitsland. Tegelijkertijd grenzen de eilanden ook aan Denemarken. Hier heet het dialect Eiland-Noord-Fries.
Saterfries
Naast bovengenoemde varianten van de Friese taal, hebben we ook nog het Saterfries wat ook wel de naam Seeltersk draagt. Tegenwoordig is het Saterfries minder bekend dan vroeger. Daarmee is het ook een bedreigde taal. Dit dialect spreekt men namelijk bijna niet meer. Toch is er nog wel een kleine minderheid die het Saterfries spreekt. Dit zijn inwoners van de gemeente Saterland dat een onderdeel is van Landkreis Cloppenburg. Het Saterfries is het enige dat overgebleven is van het Oosterlauwers Fries. Deze variant van het Fries werd tot het eind van de middeleeuwen gesproken in Oost-Friesland dat zich bevindt in het Noordwesten van het Duitse Nedersaksen. Waar men het Saterfries nog meer spreekt is in de landen gelegen rondom de provincie Groningen.
Zelf de Friese taal leren
Kortom: er zijn dus ontzettend veel varianten van het Fries te vinden. Alleen niet elk dialect gebruikt men nog in het dagelijkse leven. Heb jij een talenknobbel en vind je het dus ontzettend leuk om nieuwe talen te leren? En lijkt het jou leuk om de Friese taal te kunnen verstaan en spreken? Overweeg dan eens om ook met de Friese taal aan de slag te gaan. Er zijn genoeg Friese taal cursussen waardoor ook jij het Frysk zo onder de knie krijgt. Dit kan ontzettend goed van pas komen wanneer je op vakantie gaat in Friesland.