Friese woorden of uitspraken: wanneer je helemaal niet uit de Friese provincie komt of je geen Friese familie hebt, is de kans groot dat je veel hiervan nog niet kent. Toch zijn er ook een aantal uitspraken die je zelfs als Nederlander herkent. Hieronder zijn een aantal voorbeelden te lezen van Friese woorden die je vast wel zult herkennen. Zo niet dan kun je toch een basiskennis van het Fries opdoen. Dit kan heel handig zijn voor wanneer je de provincie eens wilt bezoeken. Misschien herken je dan toch een beetje waar de Friezen het over hebben.
Bekende Friese woorden
It kin net
Wanneer Friezen aangeven dat iets niet mogelijk is zeggen zij vaak “It kin net”. Als Nederlander zou je waarschijnlijk in eerste instantie denken dat iets dus wel kan. Maar het Friese woord “net” betekent “niet”. Wanneer dit gezegd wordt, zegt men dus eigenlijk “Het kan niet”. Deze Friese uitspraak is in Nederland bekend geworden door een reclame over Sonnema Beerenburg. Meer informatie over deze dranksoort kun je vinden onder Friese producten of in het Boomsma Beerenburger museum.
Oant Moarn!
Een andere heel bekende Friese uitspraak is jaren geleden geïntroduceerd door een Friese weerman. Elke dag aan het einde van zijn weerbericht sloot hij de uitzending, vaak met een groep mensen af met de inmiddels bekende woorden: “Oant Moarn!” Daar achteraan zei hij altijd in het Nederlands wat deze Friese woorden betekenen: “Oftewel tot morgen.” Waarschijnlijk weet bijna iedere Nederlander dus ondertussen wel dat “Oant Moarn” Fries is voor “Tot morgen”.
Oant Sjen
Dit woord zie je vaak op plaatsnaam borden staan. Verlaat je een dorp in Friesland? Dan ben je de Friese woorden “Oant Sjen” vast weleens tegengekomen. Als je al weet dat Oant het Friese woord is voor tot, dan moet je alleen nog weten wat Sjen betekent.
Het woord “Sjen” lijkt op “Sjoch” dat zien betekent. Oant Sjen betekent dus “Tot ziens”
Vind je het leuker om tot gauw te zeggen? Dan zeg je: “Oant Gau”.
Nije Dei
Als Friezen het hebben over een nieuwe dag dan spreken zij dit uit als Nije Dei. De mogelijkheid bestaat dat jij deze uitspraak kent door de band genaamd “De Kast”.
Sjoelen
Nog zo’n woord wat iedere Nederland bekend in de oren klinkt. Bijna iedere Nederlander weet wel wat het is om te sjoelen of heeft er over gehoord. Sjoelen is het spel dat je speelt met ronde, platte schuifstenen en een houten sjoelbak. Maar wist je ook al dat het woord “Sjoelen” eigenlijk oorspronkelijk het Friese woord voor “Schuiven” is?
Fryslân Boppe!
Nog iets dat de Friezen vaak gebruiken zijn de Friese woorden: “Fryslân Boppe!” Dit betekent: “Friesland bovenaan”. Deze uitspraak gebruikt het Friese volk om hun trots over Friesland te uiten. De oorspronkelijke uitspraak luidt als volgt: “Fryslân Boppe, Hollân yn’e groppe” Dit betekent dat de Friese provincie bovenaan staat en dat de rest van Nederland onder de greppel ligt. Vroeger was de meerderheid van Nederland namelijk onderdeel van Friesland. Daarnaast kun je “Fryslân Boppe” vergelijken met de Nederlandse uitspraak: “Oranje boven!” Er wordt dus ook mee bedoeld dat er niets boven Friesland gaat.
Uiteraard door de geschiedenis vindt het Friese volk ook dat zij beter zijn dan het volk van Groningen. Dit gaat terug naar de tijd van de middeleeuwen toen er rivaliteit ontstond tussen Friesland en Groningen. De Friezen werden gezien als een dominant volk en de Groningers waren het vaak eens met de Nedersaksen. Hierdoor konden zij het vaak niet goed met elkaar vinden, maar er waren ook momenten dat zij elkaar wel weer mochten. Tegenwoordig vind men het nog steeds leuk om grappen te maken over de vijandigheid tussen beide provincies. Eén van de twee moet immers de beste van het Noorden zijn.
Waar je misschien even aan moet wennen
Hieronder zijn een aantal voorbeelden beschreven over Friese uitspraken en gewoontes waar je misschien even aan moet wennen.
Groet van een onbekende
Woon je in Friesland in een dorp? Of loop je gewoon op straat? Dan kun je er vanuit gaan dat onbekende mensen jou ineens gaan groeten. In de rest van Nederland zijn we dit niet meer zo gewend wanneer een vreemde dit doet. Vaak als Nederlanders elkaar aanspreken is het om de weg te vragen. Maar in Friesland groeten mensen, vooral in een dorp, een onbekend persoon op een manier alsof ze diegene kennen. Wees dus niet verbaasd wanneer iemand ineens heel vrolijk: “Hoi!” naar jou roept, terwijl je geen idee hebt wie het is.
Hoi Hoi!
Nog iets dat echt bij de Friezen hoort is de manier van groeten. Wanneer je weggaat zeg je in het Nederlands vaak iets als “Doei!” of “Daag”. De Friezen daarentegen gebruiken het woord “Hoi” zowel als groet bij binnenkomst als bij het weggaan. Wanneer je dit niet gewend bent zal het in het begin dus waarschijnlijk ietwat gek in de oren klinken. Want ja, wie zegt er nou hallo bij het weggaan?
Wêr komst do wei?
Wanneer men in Friesland wilt weten uit welke plaats je komt, wordt er niet gevraagd waar je vandaan komt. Nee, in de meeste gevallen zeggen de Friezen: “Wêr komst do wei?” In het Nederlands is dit letterlijk vertaald: “Waar kom je weg?”
Friese woorden om familie mee aan te tonen
De Friese Taal kent ook eigen benamingen voor familieleden. Je spreekt je vader in het Fries niet aan met papa, maar met “Heit”. Wanneer jouw moeder Fries is, zul je ook niet mama zeggen maar “mem”. Voor opa en oma worden ook Friese woorden gebruikt. Wanneer je het over je Friese opa hebt, zeg je: “Pake”. Heb je het over je Friese oma? Dan zeg je: “Beppe”. Al deze familie termen zijn voor de Friese cultuur gelijk duidelijk. Iedere Fries weet dan ook gelijk wat je bedoelt als je het hierover hebt.
Wist je ook al dat er in het Fries een woord is voor moedertaal? Dit is “Memmetaal”. Heb je het over vaderland? Dan spreekt men over “Heitelân”.
Dagen van de week
Ook voor weekdagen heeft de Friese taal een eigen schrijfwijze en eigen uitspraak.
Maandag = Moandei, Moanje of Mendei
Dinsdag = Tiisdei Dit doet je waarschijnlijk denken aan Tsiis wat het Friese woord voor kaas is.
Woensdag = Woansdei of Wansdy
Donderdag = Tongersdei
Vrijdag = Freed
Zaterdag = Sneon of Saterje
Zondag = Snein
Wil je graag weten wat het Friese woord voor vandaag is? Dat is “Hjoed”. Ben je benieuwd hoe het weekend van iemand was? Dan kun je dat vragen door middel van deze Friese woorden: “Goed wykein hâwn?” In het Nederlands betekent dit: “Leuk weekend gehad?”