Niet alleen het Nederlands heeft zo zijn eigen spreekwoorden en gezegden, maar ook in Friesland zijn er verschillende te vinden die je misschien wel vanuit de Nederlandse taal herkent. Hieronder worden er een aantal beschreven. Wellicht leer je er nog wat nieuwe Friese spreekwoorden bij ook!
Bûter, brea en griene tsiis
Waarschijnlijk is het meest bekende Friese spreekwoord toch wel deze:
“Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.”
Dit betekent: Boter, roggebrood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan is geen echte Fries.
De oorsprong: er wordt vanuit gegaan dat deze uitspraak uit de Middeleeuwen stamt. De Friese verzetsheld genaamd Grutte Pier heeft dit spreekwoord bedacht om zo de niet-friezen van de echte Friezen te kunnen onderscheiden. Mensen die beweerden Fries te zijn moesten deze zin uitspreken. Hierdoor viel je al gauw door de mand als je de Friese woorden niet of niet goed kon uitspreken.
Varianten van deze zin zijn:
Bûter, brea en brûne sûker (bruine suiker) wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.
Bûter, brea en griene sjippe (groene zeep) wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.
As it net kin sa’t it moat, dan moat it mar sa’t it kin
De spreekwoord: As it net kin sa’t it moat, dan moat it mar sa’t it kin is één van de bekendste Friese spreekwoorden. Het wordt ook nog steeds vandaag de dag ontzettend veel gebruikt. Als je het naar het Nederlands vertaald betekent het: Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan.
Deze uitspraak wijst op het feit dat Friezen heel nuchter in het leven staan. Tegelijkertijd laat het zien dat ze niet opgeven als ze ergens voor gaan. Lukt iets niet op de manier zoals het eigenlijk wel zou moeten dan probeer je op een andere manier toch je doel te bereiken.
Friese spreekwoorden: Sa ist en net oars
Het Friese spreekwoord: “Sa ist en net oars, want as ’t oars wie, wie t net sa.” is ook weer eentje die ook veel gebruikt wordt als woordgrap. Deze betekenis vind je ook in het Nederlands terug. De vertaling is namelijk: Zo is het en niet anders, want als het anders was, was het niet zo.
Friese Gezegden: By Dokkum om
By Dokkum om oftewel bij Dokkum om is een spreekwoord dat is ontstaan tijdens de Elfstedentocht. De deelnemers moesten zowel op de heen als terugweg over de Dokkumer Ee schaatsen. De route via Dokkum werd gezien als een omweg. By Dokkum om betekent dus: een onzinnige omweg maken.
Friese spreekwoorden over zeilen
“Wa earst yn de roef komt hat kâns fan plak” oftewel: wie als eerste in het ruim komt, heeft kans op een goede plaats. Dit is één van de Friese spreekwoorden die komt uit de tijd dat de Friese skûtsjes werden gebouwd. Omdat de skûtsjes een klein ruim hadden moest men “vechten” om vervolgens een plekje te kunnen bemachtigen. Hiervoor moest je er dus als eerste bij zijn.
“De tiid haldt gjin skoft” Dit betekent: de tijd staat niet stil.
De oorsprong: dit spreekwoord werd veel gebruikt door chauffeurs die zich aan de dienstregeling moesten houden. Door borden neer te zetten met deze tekst erop werd duidelijk gemaakt dat dit serieus bedoeld was. Tegenwoordig wordt dezelfde uitspraak vaak gebruikt met als achterliggende boodschap dat het belangrijk is om van elke dag te genieten.